درخت انجیر با نام علمی فیکوس (Ficus) از خانواده (Moracee) موراسه است و دارای 600 گونه میباشد که اغلب انواع آن وحشی یا زینتی هستند؛ مانند درخت معروف به درخت کاتوچو (فیکوس الاستیکا) که هم زینتی است و هم صنعتی.
فیکوس بنگالنسیس و فیکوس رلیگیوزا انواع زینتی این گیاه میباشند که برای تزئینات و به عنوان گیاه آپارتمانی مصرف زیاد دارند. انواعی که در باغبانی از نظر مصرف میوه آن مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از فیکوس کاریکا ، فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا.
فیکوس کاریکا همان انجیر معمولی است که به عنوان میوه مورد استفاده قرار میگیرد. ولی فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا بیشتر برای تلقیح انواع انجیر خوراکی کاشته میشوند.
مناطقی که انجیر در آن کشت می شود عبارتند از:
- استان فارس شهرستان استهبان
- استان فارس شهرستان نی ریز
- استان فارس روستای کرفت
- استان فارس روستای آبسرد
- استان فارس روستای شاخون
- استان لرستان شهرستان پلدختر(روستای امامزاده بابازید)
- استان لرستان بخش زیودار
- استان مازندران شهرستان گلوگاه
- استان خراسان جنوبی شهرستان طبس روستای چیروک
اصل و قدمت گیاه انجیر
وطن اصلی درخت انجیر در دنیای قدیم یعنی اروپا- آسیا در نواحی مدیترانه و در ایران روستای سمنگان یا سمغان میباشد و به همین جهت آن را جزو میوههای مناطق نیمه گرم طبقهبندی میکنند. درخت انجیر (به ویژه نوع خود رو یا کوهستانی آن که به انجیر کوهی نامور است) بسیار قدیمی است. یکی از رویشگاه های انجیر خود رو یا کوهی قهستان و جنوب خراسان و منطقه زیبد است. آثار این درخت در آخر عهد دوم (کرتاسه) دیده شده و در عهد چهارم در اطراف دریای مدیترانه مورد کشت قرار گرفتهاست. در مصر از ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کاشت درخت انجیر مرسوم بودهاست. در حال حاضر بزرگترین انجیرستان دیم جهان در استان فارس و در شهرستان استهبان قرار دارد. یهودیان قدیم نیز درخت انجیر را میشناختهاند و از یک نوع انجیر که فیکوس سیکوروس میباشد در تورات یاد شدهاست. یونانیان قدیم نوع اصلاح شده این درخت را تحت نام انجیر آتیک (Attic) میشناختهاند و رومی ها این درخت را با اعتقادات مذهبی خود مخلوط کرده و آن را نشانه سعادت و پیشرفت و ترقی روزافزون میدانستهاند. در قرآن نیز، به این میوه سوگند یاد شده و سورهای به نام این میوه نامگذاری شده است.
مشخصات گیاهشناسی
برگ درخت انجیر پنجهای و دارای ۳ تا ۵ لوب میباشد. قسمتی که به اسم میوهی انجیر معروف است و مورد تغذیه انسان قرار میگیرد، در حقیقت میوه نیست بلکه زائدهی مجوفی است که گل های انجیر به تعدادی زیاد در داخل آن قرار گرفتهاند و مواد قندی در این زائده (یا رسپتاکل) جمع میشود. گل های نر و گل های مادهی درخت انجیر از یکدیگر جدا ولی روی یک پایه یعنی در داخل رسپتاکل واقع شدهاند. درخت انجیر گیاهی یک پایه است. اگر میوهی انجیر را باز کنیم و به شکل یک سطح درآوریم، گل های نر (که حامل دانه گرده هستند) در کنار و به طرف خارج صفحه واقع شده اند و گل های ماده (که حامل تخمدان و در صورت تلقیح شدن حامل بذر خواهند بود) در وسط صفحه قرار دارند. تلقیح گل های مادهی انجیر به وسیلهی حشرات مختلف که مهمترین آنها حشرهای بسیار کوچک از خانواده کالسیدیده میباشد انجام میگیرد.
آب و هوای مطلوب برای درخت انجیر
به همان اندازه که درخت انجیر به گرمای زیاد مقاوم است، نسبت به سرما (مخصوصا در دوره جوانی) حساس است. سرما یک عامل محدود کننده در کاشت درخت انجیر میباشد. اثر گرما و رطوبت در میوه انجیر نسبت به نوع مصرف میوه متفاوت است. انجیرهایی که برای کنسرو و یا در شیرینیپزی مصرف میشوند در هوای مرطوب محصول مرغوبتری میدهند و میوه درختان انجیری که در هوای خشک و نسبتاً گرم کاشته شدهاند برای تهیه انجیر خشک مرغوبتر است. باران در موقع تلقیح بسیار مضر است و مقدار محصول را به مقدار قابل توجهی کم میکند. در نواحی مرطوب میوه درشت میشود و دم آن طویل میگردد ولی مقدار شیرینی میوه کم میشود. در هوای خشک و گرم دم میوه کوتاه شده و گاهی به کلی از بین میرود اما اندازه میوه کوچک و مقدار شیرینی آن زیاد است.
مناطق عمده تولید کننده انجیر
تاکنون بیش از ۶۰۰ گونه درخت انجیر در جهان شناخته شده است. این میوه هم اکنون در پنج قاره جهان جهت مصرف داخلی یا به عنوان یک محصول صادراتی کشت و پرورش داده میشود. بیشترین سطح زیر کشت انجیر در نواحی حوزه مدیترانه، دریای سرخ و خلیج فارس میباشد. آمریکا تنها ناحیهی خارج از حوزه مدیترانه است که انجیر به صورت چشمگیر در آن کشت میشود. ترکیه، مصر، مراکش، الجزایر و ایران بزرگترین کشورهای تولید کنندهی انجیر در جهان هستند.
مهمترین استانهای انجیر خیز کشور به ترتیب عبارتند از: استان فارس ، لرستان ، کرمان ، کرمانشاه و خراسان
بزرگترین استان کشور از نظر سطح زیر کشت و میزان تولید انجیر استان فارس و بزرگترین منطقه تولید انجیر شهرستان استهبان در ۱۷۵ کیلومتری شرق این استان می باشد که با داشتن ۲۳۵۰۰ هکتار اولین و مهمترین منطقه انجیر کاری در ایران است. بعد از شهرستان استهبان به ترتیب شهرستانهای نیریز با ۷۸۰۰ هکتار، داراب با ۵۳۰۰ هکتار، جهرم با ۵۰۰۰ هکتار و کازرون با ۴۴۰۰ هکتار بیشترین سطح زیر کشت انجیر کشور را به خود اختصاص دادهاند.