نحوه کاشت هسته خرما
اگر در آب و هوای آفتابی یا منطقه نیمه گرمسیری زندگی می کنید، پرورش و کاشت خرما را به عنوان یک سرگرمی مفرح یاد بگیرید. نخل خرما رشد کندی دارد و برای رسیدن به گیاه تنومند نیاز به 4 سال زمان دارید!
جوانه زنی بذر خرما (هسته خرما)
1- مقداری خرمای رسیده بخرید و دانه های آن را جمع کنید
کمی خرمای رسیده از فروشگاه بخرید و هسته های آن را جدا کنید. به هیچ عنوان نباید بزاق دهان به هسته ها بخورد!
جدا سازی هسته خرما
2- بذرها را بشویید
هسته خرما را 24 ساعت در آب بگذارید تا گوشت های میوه کاملا از آن جدا شود.
شستن هسته خرما
3- هسته ها را 48 ساعت در آب شیرین بگذارید تا خیس بخورد
جذب آب توسط هسته به جوانه زنی کمک شایانی می کند. هسته هایی که روی آب قرار می گیرند را دور بریزید.
خیساندن هسته خرما
4- 2 دانه را درون حوله کاغذی بپیچانید
طبق عکس دو هسته خرما را داخل دستمال کاغذی مرطوب بپیچانید. دانه ها باید کاملا پوشیده شوند.
پیچاندن هسته خرما لای دستمال کاغذی
5- دستمال کاغذی را درون پلاستیکی در بسته قرار دهید
برای این کار می توانید از نایلون های زیپ کیپ استفاده کنید و هسته ها را درون آن قرار دهید.
حفظ رطوبت هسته خرما
6- نایلون را به مدت 6 الی 8 هفته در مکانی گرم و تاریک قرار دهید
بذرها برای جوانه زنی نیاز به دمای 21 الی 24 درجه سانتی گراد دارند. مکانی گرم و تاریک را برای نگهداری بذرها انتخاب کنید.
آماده سازی مکان گرم و تاریک برای هسته خرما
7- برای بهبود شرایط جوانه زنی، بذرها را وارسی کنید
هر 2 هفته یکبار نایلون را به آهستگی باز کنید تا مطمئن شوید رطوبت کافی برای جوانه زنی وجود دارد. بعد از 4 هفته باید ریشه های نازکی را مشاهده کنید.
وارسی بذر خرما
8- کاشت بذر جوانه زده در گلدان
بعد از خروج ریشه به طور کامل اقدام به کاشت آن در گلدان کنید.
کاشت هسته خرما
9- شما می توانید ابتدا هسته ها را در گلدان مناسب با خاک مناسب بکارید
مخلوط خاک برگ پوسیده، خاک باغچه و کمی ماسه بادی نرم و شسته شده، بستری مناسب برای رشد هسته های خرما می باشد. بعد از کاشت، کمی کود ورمی کمپوست روی بذرها بریزید و با اسپری مه افشانی کنید. سپس گلدان را درون یک نایلون بزرگ قرار دهید تا رطوبت خاک حفظ شود. گلدان را در معرض نور غیرمستقیم خورشید و دمای 21 درجه سانتی گراد قرار دهید.
گلدان مناسب کاشت هسته خرما
کاشت بذر جوانه زده خرما
1- انتخاب گلدان با سوراخ زهکش مناسب
گلدان کوچک با زهکش مناسبی تهیه کنید.
گلدان مناسب نخل خرما
2- حدود سه پنجم گلدان را با خاک مناسب پر کنید
از خاک مخصوص کاکتوس یا خاک مخصوص نخل استفاده کنید. خاک بسته بندی شده را از فروشگاه های معتبر تهیه کنید.
خاک مناسب نخل خرما
3- بذر جوانه زده شده را 5/2 سانتی متر بالاتر از سطح خاک قرار دهید
مطابق شکل زیر بذر جوانه زده شده را روی سطح خاک قرار دهید. در هر گلدان تنها یک بذر را بکارید.
کاشت جوانه بذری خرما
4- بقیه گلدان را با خاک نرم و سبک پر کنید
از خاک برگ پوسیده ، کمی ماسه نرم و ورمی کمپوست برای پوشاندن سطح بذر استفاده کنید. حواستان بلشد که جوانه رشد یافته هسته خرما حتما بیرون از خاک قرار بگیرد.
گلدان با خاک نخل خرما
5- گیاه را آبیاری کنید
دفعه اول آنقدر به گیاه آب بدهید تا آب اضافی از ته گلدان خارج شود.
آبیاری نخل خرما
مراقبت های لازم پس از کاشت خرما
1- گلدان را در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهید
پشت پنجره جنوبی مکانی مناسب برای قرار دادن گلدان می باشد.
نور مستقیم نخل خرما
2- گیاه را بعد از خشکی خاک به عمق 5 سانتی متر آبیاری کنید
نخل خرما یکبار در هفته نیاز به آبیاری دارد. قبل از آبیاری از خشکی کامل خاک اطمینان حاصل پیدا کنید.
زمان آبیاری نخل خرما
3- تعویض گلدان را در فصل رشد گیاه انجام دهید
اگر در منطقه نیمه گرمسیری زندگی می کنید گیاه را به هوای آزاد منتقل کنید و در زمین بکارید. در غیر این صورت در فصل بهار نخل خرما را به گلدان یک سایز بزرگتر انتقال دهید.
تعویض گلدان نخل خرما
4- کاشت خرما در زمین اصلی
بعد از حدود دو سال نخل خرما را در زمین بکارید.
مراحل کاشت خرما در زمین اصلی
1- پاجوش خرما
در گذشته های دور، درخت خرما را با کاشتن هسته زیاد میکردند ولی چون این درخت دو پایه است قبل از گل دادن آن، نر و ماده درخت مشخص نمیشد. به این ترتیب هزینه زیادی برای باغدار داشت و تعدادی درخت نر بدون استفاده روی دست باغدار میماند. در حالی که برای هر صد درخت ماده ۴ درخت نر کافی است. به تدریج کاشت بذرکنار گذاشته شد و به جای آن کاشت پاجوش رواج یافت. به این ترتیب به تعداد دلخواه پاجوش نر را از درخت نر و پاجوش ماده را از درخت ماده انتخاب میکنند. پاجوش حاصل رویش جوانهای است که در روی ساقه یا ریشه به وجود میآید. به طور معمول پاجوشهای ریشه را برای کاشت انتخاب میکنند. پاجوشها بعد از ۳ سالگی برای کاشتن انتخاب میشوند. برای جداکردن پاجوش از درخت، خاک اطراف آن را کنار میزنند، بعد با چند ضربه یک دیلم آهنی لبه تیز، آن را از درخت مادر جدا میکنند.
2- کشت بافت خرما
میتوان قسمتی از بافت گیاهی جوان درخت خرما یا پاجوش آن را در محیط کشت مصنوعی در آزمایشگاه مجهز و استریل و با استفاده از مواد محرک پرورش داد. هم چنین ازدیاد بافت گیاهی یاد شده در لولههای آزمایش امکانپذیر است. این نهالها پس از انتقال به گلدان نیاز به یک سال مراقبت دارند. پس از رشد نهال (تا ارتفاع حدود ۴۰ سانتیمتر) گلدان را عوض میکنند. این نهال به ۳ سال مراقبت در منطقه و در شرایط محیطی نیمه بسته نیاز دارد. پس از آن برای کاشتن آماده میشود. این گونه نهالها از بعضی جهات از جمله آلوده نبودن به ویروس نسبت به پاجوش رقم مشابه برتری دارند. دیگر اینکه درختان حاصل از کشت بافت یک رقم از خرما، از نظر ژنتیکی کاملاً مشابه هستند. همچنین تمام خصوصیات آنها از جمله ویژگیهای میوه تشکیل شده نیز شبیه به یکدیگر است. این امر به ویژه برای صادرات بسیار مناسب است.
3- آماده سازی زمین برای کشت خرما
مدتی پیش از کاشتن نهال (پاجوش) زمین را شخم میزنند و ردیفهای کاشت را روی زمین با خطکشی معین میکنند. سپس چالههایی به گودی 1 تا ۵/۱ متر حفر میکنند. برخی از نخلکاران با کود حیوانی و خاک نیمی از چاله را پر میکنند.
4- نحوه کاشت پاجوش خرما
پاجوش را داخل چاله میگذارند و اطراف آن را با خاک میپوشانند؛ به گونهایکه فاصلهی ریشهها از سطح خاک کمتر از ۱۵ سانتیمتر و بیشتر از ۵۰ سانتیمتر نباشد. بعد از کاشتن پاجوش، اطراف آن را با برگ خرما میپوشانند تا مانع صدمه دیدن آن از تابش شدید آفتاب یا آسیب توسط حیوانات بشوند. فاصله درختان از یکدیگر معمولاً ۸ تا ۱۰ متر است و بستگی به این دارد که بخواهند بین درختان، گیاه یا درختی دیگر بکارند یا نه. اگر زیر درختان خرما درختان دیگری مثل مرکبات غرس شود لازم است فاصلههای زیادتری منظور شود.
مرحله داشت و مراقبت از نخل خرما
1- آبیاری نخلستان خرما
نخلستانها را به روشهای گوناگون آبیاری میکنند.
در خوزستان و در منطقه خرمشهر و آبادان، با استفاده از جذر و مد دریا، آبیاری به روش جوی و پشتهای انجام میشود. به این ترتیب که درخت خرما را کنار جوی میکارند و هنگام مد رودخانه اروند، آب به نهرهایی که به رودخانه وصل است وارد میشود؛ سپس آب نهرها به داخل نخلستانها میرود. در هنگام جذر و فروکش سطح آب رودخانه، آب نخلستانها به رودخانه باز میگردد و به این ترتیب نخلستانها آبیاری میشوند.
در منطقه شادگان خوزستان با انشعاب از رودخانه جراحی به وسیله نهرهایی که طول برخی از آنها به ۲۰ کیلومتر نیز میرسد، نخلستانها را به شکل جوی و پشتهای و کرتی آبیاری میکنند. نهرهای اصلی به نهرهای فرعی منشعب میشوند. در بعضی مناطق یا نخل را داخل کرت میکارند و آن را به صورت غرقابی آبیاری میکنند و یا به شکل جوی و پشتهای.
در برخی نواحی کم آب مانند بلوچستان خرما را روی مرز کرتهای بزرگ کاشته اند و داخل کرت گندم یا برنج میکارند. با آبیاری این زراعتها درختان خرما هم آبیاری میشوند. درمنطقه برازجان اطراف نخلستانها دیوارههای خاکی بزرگی ایجاد میکنندو در زمان پرآبی رودخانه ها (زمستان) کرتها را از آب پر میکنند و درتابستان و فصل کم آبی۳ تا ۴ بار آبیاری میکنند. درمیناب وحاجی آباد بندرعباس درطول تابستان درخت خرمارا ۲ تا ۳ بارآبیاری میکنند. اکنون چند سالی است که آبیاری قطرهای نیز به شیوههای پیشین آبیاری افزوده شده است.
2- کوددهی نخل
- کودحیوانی
آن دسته از بهرهبرداران که دامدار هستند و کود حیوانی دارند، هردو سال یک بار مقدار ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم کود حیوانی پای هر درخت خرما میریزند و آن را با بیل زیرخاک میکنند. زمان کود دادن پاییز و پس از برداشت خرما تا اسفند ماه (زمان گرده افشانی) است. نخلدارانی که زیر درختان خرما محصول دیگری میکارند حتماً به زمین کود میدهند.
- کودشیمیایی برای نخل
تا چند سال پیش استفاده از کودشیمیایی برای درخت خرما معمول نبوده است. اکنون برخی از کشاورزان به ویژه آن هایی که زیر درختان خود را به زراعتهای دیگری مانند کشت باقلا، غلات(گندم،برنج) اختصاص میدهند، از کود شیمیایی استفاده میکنند. میزان مصرف کود شیمیایی فسفات ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار در فصل زمستان همراه با شخم است، کود اوره نیز به صورت سرک در بهار به مقدار ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار مصرف میشود.
نیاز خرما به عناصر پر مصرف و کم مصرف
برای تأمین ازت مورد نیاز گیاه در آبیاری قطرهای می توان از کود اوره، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم استفاده کرد همه انواع این کودها در سیستم آبیاری چه به صورت محلول و تزریق از طریق سیستم و چه به صورت چالکود قابل استفاده اند. با وجود کودهای شیمیای قابل محلول پاشی ماکرو و میکرو، شما میتوانید به راحتی و با کمترین مقدار کود مورد نیاز درخت خود را تامین کنید.
لازم به ذکر است که جذب کودهای میکرو و محرک های رشد از طریق محلول پاشی بسیار بالا و همچنین کم هزینه است و در کمترین زمان ممکن نتیجه را مشاهده خواهید نمود.
عناصر کم مصرف
عمده عناصر کم مصرف عبارتند از آهن ، روی ، بر ، مس ، منگنز و مولیبدن
برای نتیجه بهتر میتوانید از کودهای قابل محلول پاشی استفاده نمایید.
مهمترین مشکل در درختان خرما کمبود عناصر میکرو میباشد. برای جبران این مشکل می توانید از کود میکرو آس ایتالیا که حاوی درصد بالایی از عناصر میکرو است، استفاده نمایید.
گرده افشانی در خرما
گردهافشانی خرما یکی از حساسترین کارهای نخلداری است. عمل گرده افشانی در نخل به دلیل اثرات دانهیگرده بر روی کیفیت میوه بسیار مهم و حساس است و به همین دلیل با دخالت انسان انجام میشود.
برای انجام تلقیح، چند خوشه چه از گل نر مورد نظر را که با گل ماده همزمانی داشته باشد میبرند و داخل خوشه ماده میگذارند و دور آن را میبندند. برای هر ۱۰۰ درخت ماده ۵ تا ۱۰ درخت نر منظور میکنند. زمان گردهافشانی با توجه به درجه حرارت و نوع خرما متفاوت است و از اسفند ماه تا اوایل اردیبهشت ماه نوسان دارد.
در برخی کشورها که نخلستانهای بزرگ زیادی دارند و کشت آن ها بر اساس اصول درختکاری و با رعایت فاصله انجام شده است،گرده افشانی به صورت خشک و با استفاده از دستگاههای مکانیکی انجام میشود.
17 نکته مهم در مورد گرده افشانی خرما
- گرده افشانی در ساعت ۱۰ صبح لغایت ۳ بعد از ظهر انجام شود.
- در صورتی که بارندگی ۳-۲ روز بعد از گرده افشانی به وقوع پیوست گرده افشانی تکرار گردد.
- در روش مکانیکی گرده افشانی باید حداقل دوبار و به فاصله ۳-۲ روز انجام شود.
- گرده افشانی مکانیکی به دلیل مزایای متعدد بر گرده افشانی سنتی برتری دارد. بنابراین توصیه می شود از این روش استفاده گردد.
- در نقاطی که درجه حرارت در هنگام گرده افشانی پایین است از کیسه های کاغذ کرافت روی گل آذین های گرده افشانی شده استفاده شود و ۱۰-۸ روز بعد برداشته شوند.
- تنک اول میوه خرما را می توان با حذف یک سوم طول خوشه در ارقام با خوشک های بلند در هنگام گرده افشانی انجام داد.
- در گرده افشانی سنتی حتماً از کارگران ماهر استفاده شود.
- در گرده افشانی به روش مکانیکی استفاده از گرده خشک تازه (گرده خشک سالجاری) بر گرده خشک سال گذشته برتری کامل دارد.
- شکاف خوردن گریبانه ماده علامت رسیدن آن و آمادگی جهت گرده افشانی است.
- هم زمانی رسیدن گل های نخل خرمای نر و ماده به ویژه در هنگامی که روش گرده افشانی سنتی می باشد، بسیار مهم است.
- گرده افشانی در اکثریت ارقام ۴-۲ روز بعد از پس از باز شدن اسپات انجام شود.
- استفاده از گرده خشک در مواردی نظیر سطح کاشت زیاد و وجود ارقام مختلف با تاریخ گل دهی متفاوت ضروری است.
- بهترین روش نگهداری گرده خشک قراردادن آن درون ظروف سر بسته بدون هوا در مجاور کلرید کلسیم و درون یخچال با درجه حرارت ۵-۴ درجه سانتی گراد است.
- مناسب ترین نسبت اختلاط دانه گرده با آرد سبوس گندم و یا پودر تالک میزان ۲۰% دانه گرده و ۸۰% مواد همراه است.
- میزان گرده مصرفی برای هر خوشه یک گرم از مخلوط دانه گرده و مواد همراه با ترکیب ۲۰% دانه گرده و ۸۰% مواد همراه است. به عبارت دیگر میزان مصرف دانه گرده حدود ۲/۰گرم به ازاء هر خوشه است. ولی در روش سنتی میزان گرده مصرفی حداقل یک گرم است.
- استفاده از دانه گرده خشک تازه مؤثرتر است.
- اختلاط دانه گرده سال قبل با دانه گرده سال جاری در مواردی که ناچار به استفاده از دانه گرده سال قبل هستیم توصیه می گردد.
نحوه نگهداری خوشه های خرما
پس از تشکیل میوه خرما برای جلوگیری از شکستن خوشه هایی که وزنشان زیاد است آن ها را از برگهای بالایی خوشه رد کرده و به برگهای پایین خوشه تکیه میدهند.
برخی از نخل داران برای نگهداری خرما از گزند حشرات و پرندگان خوشه های خرما را داخل کیسه گونی یا سبدهای بافته شده از برگ خرما جا میدهند.
پوشاندن خوشه های خرما
مهم ترین اهداف پوشش خوشه های خرما عبارتند از:
- بهبود خواص کمی و کیفی میوه ها
- جلوگیری از آلودگی خوشه ها به گرد و غبار و کاهش بازار پسندی میوه خرما
- جلوگیری از آفتاب سوختگی و حفظ بهبود کیفیت و رنگ میوه
- جلوگیری از خسارت پرندگان، زنبورها و آفات زیان آور به میوه خرما
- جلوگیری از خسارت باران و بادهای گرم و سوزان
بهترین زمان جهت نصب پوشش ها روی خوشه های خرما در مرحله تبدیل میوه خرما به خارک (هنگام تغییر رنگ) میباشد. بسته به این که هدف اصلی از به کار بردن پوشش خرما چه باشد و با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی (رطوبت، درجه حرارت) و نوع رقم خرما و موارد مصرف آن (خارک، رطب، خرمای رسیده)، هزینه تهیه پوشش و غیره، نوع پوشش مورد استفاده متفاوت خواهد بود.
مهم ترین پوشش های مورد استفاده نخل کاران عبارتند از :
- پوشش حصیری ساخته شده از برگ های خرما که این نوع پوشش در استان سیستان و بلوچستان استفاده میگردد.
- پوشش توری پارچه ای که در اغلب نقاط استفاده می شود.
- پوشش توری نایلونی
- پوشش توری سیمی
- پوشش کاغذ کرافت
- پوشش پلاستیکی
- پوشش گونی کنفی یا گونی پلاستیکی
شخم نخلستان
در برخی مناطق بین درختان خرما درختان دیگری مانند مرکبات میکارند. دربعضی از مناطق بین درختان خرما، به ویژه زمانی که به صورت کرتی کاشته میشود، گیاهانی مانند انواع سبزی، گوجه فرنگی، بامیه، یونجه، برنج و باقلا میکارند. در این صورت هر ساله زمین نخلستان را شخم میزنند در صورتی که بین درختان خرما محصولی کاشته نشود، در فصل تابستان برای جلوگیری از تبخیر آب و برای تهویه هوا و نیز از بین بردن علفهای هرز، زمین نخلستان را با بیل یا ترکتور شخم میزنند.
هرس نخل خرما
معمولاً پنج نوع هرس در نخل خرما متداول است:
۱-هرس برگ ۲-هرس دمبرگ ۳-هرس خار ۴-هرس دم خوشه ها پس از برداشت ۵-حذف تنه جوش و پاجوش.
نحوه هرس برگ خرما
اهداف هرس برگ در نخل خرما
- حذف برگ های خشکیده و آویزان از درخت به منظور سهولت عملیات داشت و برداشت و بهبود تهویه در نخلستان
- حذف برگ های آلوده به آفات و بیماری ها (برگ های آلوده به انواع شپشک ها و برگ های آلوده به انواع لکه برگی ها)
- رعایت نسبت برگ به خوشه و تولید محصول با کمیت و کیفیت مناسب
- سهولت در انجام عملیات گرده افشانی
- سهولت در انجام عملیات خم کردن خوشه ها به سمت پایین و آرایش و تنظیم خوشه ها روی نخل خرما
- ایجاد تعادل بین اندام های رویشی و زایشی گیاه
- جلوگیری از پوسیدگی تدریجی تنه نخل
زمان هرس برگ خرما
هرس پس از برداشت محصول: در این مرحله برگ های خشکیده و برگ های آلوده به آفات و بیماری های نخل حذف می شوند.
در زمان گرده افشانی: این کار به منظور سهولت در گرده افشانی انجام می شود.
هرس در زمان تنظیم و آرایش خوشه ها (۸-۶ هفته پس از گرده افشانی): این نوع هرس به منظور رعایت نسبت مناسب بین برگ و خوشه و ایجاد فضای مناسب زیر خوشه ها جهت آرایش خوشه ها و همچنین سهولت درعملیات پوشش خوشه ها و برداشت آن ها صورت میگیرد.
آموزش هرس دمبرگ خرما (تکریب)
در نخلستان های تجاری حذف برگ ها در دو مرحله صورت می گیرد. در مرحله اول که بخش اعظم برگ ها در آن حذف می گردند شامل بریدن بخش کاملاً خشک و پلاسیده برگ ها می شود (هرس). در این مرحله به فاصله تقریبی ۴۰-۳۰ سانتی متر از محل اتصال برگ به تنه اقدام به بریدن برگ ها می شود و حذف انتهای دمبرگ ها (کرب ها) در مرحله دوم صورت می پذیرد.
در مرحله دوم هرس (تکریب) که معمولاً هر ۳-۲ سال یکبار انجام می شود بخش باقیمانده از دمبرگ ها در فصل مناسب آن که معمولاً در فصل پاییز و پس از اولین بارندگی است بریده شده و حذف می گردد. بارش باران باعث نرم شدن بافت های دمبرگ ها شده و عمل برش را تسهیل می نماید.
فواید هرس تکریب
حذف کرب ها عملاً باعث حذف محل تجمع آفات و بیماری ها میگردد. زیرا بسیاری از حشرات و کنه های زیان آور لابلای الیاف دمبرگ ها زندگی میگذرانند. از جمله فواید هرس تکریب میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- جلوگیری از حمله موریانه به تنه
- جلوگیری از پوسیده شدن تنه نخل
- سهولت صعود از نخل جهت انجام عملیات به باغی از قبیل گرده افشانی، تکریب، هرس، تنک کردن، برداشت و ….
- کاهش میزان تجمع رطوبت در اطراف تنه
- زیبا سازی تنه نخل به ویژه در نخل هایی که کاربرد زینتی دارند.
روش های هرس تکریب ( دمبرگ )
عملیات حذف انتهای دمبرگ ها در مناطق مختلف خرما خیز کشور به روش های متفاوتی انجام می شود. رایج ترین روش های تکریب، روش های دستی است که با استفاده از عکفه، اره و یا تبر انجام می شود.
تکریب با تبر نیاز به مهارت و دقت فراوان و هم چنین قدرت کافی جهت ضربه زدن دارد. خطر آسیب رسانی به تنه ها و فیبرهای سیستم آوندی در این روش بسیار زیاد است و از این جهت دقت فراوانی باید مبذول گردد.
