شرایط آب و هوایی کاشت درخت انجیر
درخت انجیر در آب و هوای نیمه گرمسیری رشد میکند و دورهی خواب کوتاهی دارد. درخت انجیر طالب زمستانهای ملایم و تابستان های گرم و خشک است. انجیر روزانه به ۶ تا ۸ ساعت نور خورشید برای رشد خود نیاز دارد. سرمای زمستانه نسبت به گرمای تابستانه محدودیت بیشتری را برای رشد درخت انجیر مخصوصا در دوران نهالی ایجاد میکند. البته این بدین معنی نیست که درخت انجیر را در هر منطقه ای با آب وهوای گرم میتوان کشت کرد.
حداکثر دمای شهرستان های استهبان و نیریز که یکی از مهمترین قطب های انجیر کشور محسوب می شوند در فصل تابستان در حدود ۴۰ درجه است. هوای خشک و دماهای بالاتر از ۴۰ درجه در تابستان میتواند باعث کاهش رطوبت درخت، زرد شدن و ریزش برگ، آفتاب سوختگی و مشکلات مهمی در کیفیت انجیر و افزایش محصول به آفلاتوکسین شود.
کیفیت میوه انجیر خشک به شدت تحت تاثیر درجه حرارت می باشد و در مواقعی که درجه حرارت هوا بالا باشد کیفیت انجیر خشک به شدت پایین آمده و میوه ریز و سیاه و پوک می شود.
سرما
دمای زیر 9- درجه سانتی گراد باعث از بین رفتن درخت انجیر میشود. نهال های تازه کاشته شده نسبت به درختان بالغ نسبت به سرما حساس تر هستند. به طوری که دمای 3- درجه سانتی گراد (مخصوصا اگر در اوایل یا اواسط پاییز قبل از به خواب رفتن کامل درخت اتفاق افتد) می تواند به نهال های تازه کاشته شده آسیب وارد کند.
همچنین دماهای زیر صفر در زمستان ممکن است زنبور گرده افشان انجیر را (که در درون میوه ” بر” انجیر مشغول زمستان گذرانی است) تحت تاثیر قرار داده و این مسئله موجب از بین رفتن زنبور شود.
سرما و دمای پایین در فصل بهار (بعد از این که جوانه ها رشد کردند) نیز می تواند باعث صدمه دیدن جوانه ها و خشک شدن آن ها و در نتیجه آسیب به درخت شود.
بارش مورد نیاز کاشت درخت انجیر
انجیر درختی نیمه گرمسیری است و در برابر خشکسالی و کمبود آب مقاومت زیادی دارد ولی کمبود بیش از حد آب باعث کاهش رشد درخت و کاهش میزان و کیفیت محصول آن میشود. متوسط بارش باران در مناطق عمده کشت انجیر حدود ۳۵۰ – ۴۰۰ میلیمتر است. مناطقی که میزان بارندگی سالیانه آن کمتر از این مقدار است چندان مساعد کاشت انجیر و احداث باغ نمی باشند.
در سال های اولیه کاشت قلمه یا نهال انجیر، اگر رطوبت خاک مناسب نباشد و بارندگی کم باشد باید عملیات آبیاری کمکی برای رشد نهال ها انجام شود. آبیاری کمکی بدین صورت انجام میگیرد که بعد از کاشت قلمه یا نهال، آبیاری هر ۲ هفته یک بار تا آخر سال اول، در سال دوم آبیاری از فروردین و هر ۳ هفته یکبار و در سال سوم از اردیبهشت ماه تا آخر شهریور و ماهیانه یکبار انجام میگیرد. آبیاری کمکی در سال چهارم قطع شده ولی اگر در تابستان نهاله ا پژمرده و برگ آن ها زرد شد باید یک نوبت آبیاری انجام شود.
در مناطق با بارندگی محدود و در شرایط خشکسالی، کمبود آب را باید با آبیاری درختان جبران کرد. این آبیاری ها باید به گونه ای باشند که درخت در طول سال از آب کافی برخوردار باشد.
در بعضی از مناطق کشاورزان قبل از برداشت محصول اقدام به آبیاری باغ میکنند. این کار هر چند باعث افزایش کیفیت محصول شده و میوه درشت تر و با کیفیت تر می شود ولی چون این آبیاری به مقدار محدود و در فصل تابستان انجام می گیرد سبب رشد ریشه در نزدیکی سطح زمین می گردد. این امر در طی چندین سال باعث عادت درخت نسبت به آبیاری تابستانه و کاهش مقاومت آن نسبت به خشکسالی میگردد. به علاوه با توجه به خشکسالی های اخیر، انجام هر ساله آبیاری تابستانه باعث فشار مضاعف به منابع آبی میشود.
بارش باران در زمان برداشت محصول انجیر خشک باعث آسیب شدید به این محصول می شود پس اگر قصد کاشت انجیر و برداشت میوه خشک دارید مناطقی که در شهریور بارندگی دارند مانند مناطق شمالی کشور مناسب کاشت و پرورش انجیر خشک نیست.
رطوبت
قبل از انتخاب محل کاشت درخت، رطوبت نسبی منطقه در طی مرحله رسیدن میوه و خشک شدن آن باید مورد توجه قرار گیرد. رطوبت بالا و بارندگی در زمان رسیدن و خشک شدن میوه انجیر می تواند باعث کاهش کیفیت و افزایش احتمال قارچ زدگی میوه شود. به همین علت از احداث باغ در مناطقی که دارای رطوبت نسبی بالای ۷۰٪ می باشند ترجیحا خودداری شود.
خاک
خواص شیمیایی و فیزیکی خاک بر تغذیه درخت انجیر و در نهایت بر روی کیفیت میوه انجیر تاثیر دارد. آنالیز خاک برای تشخیص اینکه کدام زمین برای کاشت درخت انجیر دیم یا آبی مناسبتر است و همچنین اعمال روش های اصلاح خاک توصیه می شود.
درختان برای رشد مناسب به خاک حاصلخیز نیاز دارند، بنابراین قبل از کاشت انجیر شرایط حاصل خیزی و مقدارpH خاک منطقه کشت باید بررسی شود. انجیر میتواند در بافت های مختلف خاک مانند خاک شنی، رسی و لومی رشد نماید. ولی بهترین خاک برای رشد درخت انجیر خاک لیمونی است. به علت ریشه های باریک و فیبری درخت انجیر، عمق خاک باید حداقل یک تا دو متر باشد.
شوری خاک
شوری خاک یکی از عوامل محدود کننده رشد درختان انجیر است و اگر شوری خاک بالا باشد درخت انجیر قادر به رشد و تولید محصول نمی باشد بنابراین تعیین میزان شوری خاک قبل از کاشت درخت انجیر و احداث باغ از اهمیت بالایی برخوردار است. درختان انجیر جزو گیاهان با مقاومت متوسط نسبت به شوری خاک هستند. انجیر مقدار هدایت الکتریکی ۶ – ۴ میلی موس بر سانتی متر را به راحتی تحمل می کنند و از جهت مقاومت نسبت به خاک های شور در ردیف درختانی مانند زیتون و انار است.
انتخاب قلمه
برای کاشت انجیر باید از قلمه یا نهال سالم، مقاوم و عاری از هرگونه عوامل بیماری زا و آفات استفاده شود. تعداد ریشه های فرعی نهال ها باید حداقل ۵ عدد و طول آنها بیش از ۲۰ سانتی متر باشد. قلمه ها باید بعد از آماده شدن، ضد عفونی شده و بعد از خشک شدن مواد ضد عفونی، در زمین آماده شده کاشته شود.
کاشت درخت انجیر
در بین درخت های کاشته شده فضای مناسب در نظر گرفته شود تا استفاده از ماشین آلات و وسایل لازم امکانپذیر باشد. لوازم و تجهیزات نباید موجب صدمه به درخت انجیر و یا موجب آلودگی درخت به آفات و یا بیماری ها شود.
لازم است در باغ ارقام مختلف انجیر برحسب زمان کاشت قلمه ها به صورت جداگانه در ردیف ها و در قطعات متمایز قرار گیرند. همچنین گودال های حفر شده برای کاشت قلمه یا نهال باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا ریشهی قلمه ها و نهال ها به راحتی در درون آن رشد کنند. برای این کار می توانید گودال هایی به عمق ۱ تا 5/1 متر و عرض 50 تا 80 سانتی متر ایجاد کنید. باید به این نکته توجه کرد که هر چه خاک سنگین تر باشد گودال ایجاد شده باید بزرگتر باشد.
بهترین زمین برای کاشت درخت انجیر زمین هایی است که مقداری شیب داشته باشند. بهتر است قبل از کاشت درخت انجیر نقشه و پلن کاشت تهیه شود تا محل قرارگیری هر درخت در درون زمین از قبل مشخص باشد. زمان مناسب کاشت درخت انجیر از اوایل اسفند تا اواسط فروردین ماه است. قبل از کاشت قلمه ها باید عملیات آماده سازی زمین شامل تسطیح خاک، تراس بندی در زمین های شیب دار، حفر گودال برای کاشت نهال و شخم عمود بر شیب انجام شود.
محصولاتی مانند ذرت که باعث تشکیل آفلاتوکسین میشوند نباید در اطراف باغ انجیر کشت شوند. عملیاتی مانند هرس کردن، کود دادن، آبیاری و محافظت های درخت انجیر باید در وقت مناسب خود انجام پذیرد.
در باغ های آبی تنظیم دوره آبیاری متناسب با نوع خاک، شرایط محیطی و آب و هوای منطقه باید مورد توجه باشد. به علاوه استفاده از روش آبیاری مناسب به ویژه آبیاری تحت فشار توصیه می شود.
گام های مؤثر قبل از برداشت محصول
- هرس مناسب برای افزایش میزان محصول بسیار تاثیرگذار است. هرس شاخه های پایینی و جلوگیری از تماس میوه های آن با خاک ضروری میباشد، ضمن آن که هرس شاخه های بیمار، آفت زده و خشک باید در هر سال انجام گیرد.
- شناخت انواع بیماری ها و آفات درخت انجیر و مبارزه فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و تلفیقی با آفات، حشرات، قارچ ها و بیماری ها و همچنین تعیین نوع و زمان مناسب استفاده از سموم و قارچ کش ها ضروری است.
- باید از انجام هرگونه عملیات خاکورزی ( دادن خاک، شخم زدن، ایجاد آبگیر ) از فاصله دو هفته تا یک ماه قبل از برداشت محصول که منجر به جابهجایی و گسترش قارچ ها می شود، اجتناب شود.
- بر اساس آنالیز آب و خاک باید تغذیه مناسب درخت صورت گیرد.
هرس درخت انجیر
مانند سایر گیاهان هرس این درختان نیز برای سلامتی آنها لازم است. هرس کردن سبب بزرگتر شدن میوه میشود. درخت انجیر را معمولا در فصل پاییز (بعد از اولین سرمازدگی) هرس میکنند.
هرس درخت انجیر را به دو منظور انجام می دهند:
- هرس برای تشکیل شکل درخت که آن را هرس فرم می نامند.
- هرس سالیانه یا هرس بهره برداری، هرس بهره برداری شامل هرس زمستانه و هرس تابستانه است.
هرس فرم درخت انجیر
منظور از انجام هرس فرم ، فرم دهی و ایجاد شکل اصلی درخت است. درخت انجیر معمولا دارای دو فرم کلی بوته ای و پایه بلند است. برای شکل دهی درختان انجیر به هر یک از این فرم ها هرس متفاوتی انجام می شود.
در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که هرس درخت انجیر را درسال اول و یا دوم بعد کاشت نهال انجام ندهید و بگذارید درخت مقداری بزرگتر و قویتر شده و از سال های بعد هرس فرم دهی را انجام دهید. هرس فرم دهی درخت انجیر از سال سوم یا چهارم کاشت باید انجام شود تا به مرور زمان درخت فرم اصلی خود را بدست آورد.
الف) هرس درخت انجیر و تشکیل درخت به شکل بوته
درخت انجیری که شکل بوته ای دارد فاقد تنه اصلی بوده و شاخه های اصلی و بار دهنده به شکل پاجوش به تعداد نسبتاً زیاد از خاک خارج شده اند. در این فرم از درخت تعداد تنه ها بیش از ۴ عدد بوده و معمولا ارتفاع درخت کوتاه است.
برای فرم دهی درخت به شکل بوته ، در هنگام کاشت قلمه انجیر ، باید تعداد قلمه ها برای کاشت در هر گودال را ۴ الی ۵ عدد در نظر گرفت. در این فرم دهی درخت نباید هنگام هرس پاجوش های اضافی را حذف کرد تا هر کدام از پاجوش ها تشکیل یک پایه دهد.
در فرم دهی درخت انجیر به شکل بوته در سال چهارم برای هر کدام از پایه ها در ارتفاع ۵۰ تا ۸۰ سانتی متری از سطح خاک ۲ تا ۳ شاخه به عنوان شاخه اصلی انتخاب کرده و ما بقی شاخه ها را حذف می کنیم.
فرم بوته ای درخت انجیر
در سال بعد روی هر یک از شاخه های اصلی چندین شاخه جدید رشد می کند که بدین ترتیب در آخر سال پنجم بوته انجیر دارای تعداد زیادی شاخه خواهد بود. می توانید ۲ تا ۳ عدد شاخه قوی تر را روی هر کدام از شاخه های اصلی نگه دارید و مابقی آنها را حذف کنید.
اگر شاخه های اصلی تولید شاخه جدید نکرد می توانید در سال پنجم شاخه های اصلی را سرزنی کنید تا از محل برش شاخه های جانبی شروع به رشد کنند برای سرزنی شاخه های اصلی باید حداقل ۳۰ سانتی متر طول داشته باشند.
ب) تشکیل درخت به شکل پا بلند
همان گونه که گفته شد هرس فرم را از سال سوم کاشت انجام می دهند. در فرم پابلند درخت انجیر در هنگام کاشت نهال تعداد قلمه ها را معمولا ۲ تا ۴ عدد در نظر می گیرند. و هر ساله پاجوش های اضافی در پای درخت را حذف می کنند تا برای تنه اصلی درخت ایجاد مزاحمت نکنند. دقت داشته باشید که اگر هر کدام از تنه ها بر هر دلیلی آسیب دید باید به پاجوش ها اجازه رشد داد تا جایگزین تنه آسیب دیده شوند.
فرم پایه بلند درخت انجیر
در فرم پابلند درخت انجیر تعداد تنه های اصلی درخت معمولا ۲ تا ۴ عدد است. در سال سوم برای هر کدام از تنه ها ۳ الی ۴ شاخه را به عنوان شاخه های اصلی درخت در نظر بگیرید فاصله شاخه های اصلی درخت از سطح زمین باید ۱٫۲ تا ۱٫۵ متر باشد.
بهتر است شاخه های که قوی و رو به سمت بالا هستند را به عنوان شاخه های اصلی در نظر بگیرد چون در آینده بر روی این شاخه ها ، شاخه های فرعی و ثانویه رشد خواهند کرد. شاخه های اصلی نگهدارنده دیگر شاخه ها بر روی درخت هستند. می توانید ما بقی شاخه ها بجز شاخه های اصلی را حذف کنید.
در سال چهارم شاخه های اصلی درخت تولید چندین شاخه فرعی می کنند که کلیه آنها را به استثنای آخرین شاخه که شاخه پیشاهنگ است حذف می کنند. بهتر است شاخه پیشاهنگ نیز قوی و رو به سمت بالا باشد تا در سالهای آینده شاخه ها در اثر وزن میوه بر روی زمین نیفتند.
در سال پنجم ، ۳ تا ۵ شاخه در روی شاخه های پیشاهنگ رشد کرده اند که آنها به عنوان شاخه فرعی در نظر بگیرید. اگر شاخه پیشاهنگ تولید شاخه فرعی نکرد یا تعداد شاخه های فرعی آن کم بود می توانید آن را سرزنی کنید تا شاخه های جانبی از محل برش رشد کنند.
بدین ترتیب به مرور زمان فرم پا بلند درخت با حذف شاخه های که نیازی به آنها نداریم به دست می آید. فرم پابلند درخت انجیر نسبت به فرم پا کوتاه بوته ای دارای مزایای بیشتری است بنابراین توصیه می شود در فرم دهی درخت تا حد الامکان از فرم پا بلند استفاده کنید.
هرس کردن درخت انجیر
درختانی که هرس نمی شوند معمولا دارای شاخه و برگ های اضافی زیادی هستند که این عامل علاوه بر اینکه مانع رسیدن نور کافی به قسمتهای داخلی درخت می شود مانع از تغذیه مناسب میوه ها نیز شده و در نتیجه درخت میوه های ریز و بد شکل و بی کیفیتی تولید می کند.
نکاتی که در هرس درخت انجیر باید به آن توجه کرد
1- هوا و نور موجب تغذیه و رشد شاخه می شود. درخت اکسیژن، دی اکسید کربن و انرژی لازم برای انجام فتوسنتز را از محیط بالای سطح زمین تامین میکند پس باید به گونهای هرس شود که محدودیتی در این موارد برای آن به وجود نیاید.
2- قسمت های فوقانی یک شاخه بهتر از قسمتهای پایینی آن تغذیه میشوند. بدین منظور شیره نباتی همواره تمایل دارد به انتهای شاخه اصلی که رشد عمودی دارند صعود کند؛ پس در هنگام هرس درخت انجیر باید به آن توجه کنید.
۳- از نظر رشد و نمو بین قسمت های رویشی ( شاخه ) و زایشی ( میوه ) درخت رقابت وجود دارد. با حذف تعدادی شاخه، اندام های زایشی تقویت میشوند و باردهی درخت افزایش مییابد.
4- توجه داشته باشید که اگر یکی از شاخه های اصلی درخت شما به هر دلیلی آسیب دید، باید آن را جدا کنید و یک شاخه تازه تشکیل شده را به عنوان شاخه اصلی جدید برای درخت انجیر در نظر بگیرید. همچنین اگر یکی از تنه های اصلی درخت در اثر بیماری و آفت و یا بر اثر عوامل طبیعی از بین رفت؛ باید به پاجوش ها اجازه رشد داد تا جایگزین تنهی از بین رفته شوند.
5- بهتر است شاخه های هرس شده را از سطح باغ جمع آوری کرده و بسوزانید. مخصوصا اگر شاخه هرس شده دارای بیماری یا آفت باشد! زیرا یکی از محلهای زمستان گذرانی آفات در زیر همین شاخه های هرس شده سطح باغ است.
6-قبل و بعد از هرس هر درخت باید وسایل هرس خود را با مواد ضد عفونی کننده ضد عفونی کنید تا از سرایت بیماری از درختان آلوده به درختان سالم جلوگیری شود.
7- جهت جلوگیری از ورود بیماریی ها و قارچ به درخت انجیر باید محل های هرس شده را با قارچ کش قوی مانند بردوفیکس و یا مانکوزوب محلول پاش کرد و یا با چسب باغبانی حاوی قارچ کش پانسمان کرد.
ازدیاد درخت انجیر
درخت انجیر را با انواع مختلف و روش تکثیر نباتات چه جنسی و چه غیر جنسی میتوان زیاد کرد. در ازدیاد به وسیلهی بذر هیچ‌گاه درخت جدید شبیه به پایه مادری نخواهد بود و به همین جهت نیز جز برای تحقیقات علمی و پیدا کردن انواع جدید از این طرز ازدیاد استفاده نمی‌کنند. برای ازدیاد درخت انجیر (از نظر ایجاد باغ و بهره برداری از آن) فقط از روش های مختلف غیر جنسی استفاده میشود. روش های مختلف غیر جنسی که بیشتر در تکثیر درخت انجیر به کار می‌روند عبارتند از: قلمه، پاجوش، خواباندن شاخه و پیوند.
بین این روش ها، ازدیاد به وسیلهی قلمه بیش از سایر روشها مورد استفاده قرار میگیرد. در ازدیاد درخت انجیر به وسیله قلمه باید شاخهی رسیدهای از درختی سالم و قوی انتخاب و تهیه شود.