گلاب
گلاب مشهورترین و پرطرفدارترین فرآورده گل محمدی در ایران گلاب است.
معمولا از گلاب به عنوان یک چاشنی معطر و دارای ارزش غذایی بالا در طبخ غذاها استفاده میشود. خصوصا در مراسم های مذهبی که معمولا نذورات همراه با صرف غذا همراه است گلاب مصرف میشود.نوع دیگر مصرف گلاب در مراسم آیینی و مذهبی شست و شو و غبار روبی اماکن از خانه کعبه تا مساجد محلی است. گاها در مراسم عزاداری نیز به عنوان یک تسکین‌دهنده نیز مصرف میشود.
گلاب گیری
گلاب شامل 50 درصد آب و 50 درصد روغن گل سرخ است. برای گلابگیری نیز مخلوط گل و آب در ظرفی تحت حرارت قرار میگیرد، به طوری که محتوای آن تحت فشار باشد.
رطوبت حاصل از میعان خروجی از ظرف مخلوط گل و آب جمع اوری میشود که ما آن را به نام گلاب میشناسیم.
گلاب محلولی شفاف، معطر و کمی چرب است. بزرگ ترین و معروف ترین مراکز گلابگیری ایران در استان اصفهان و خصوصا شهر کاشان قرار دارند.
گلاب از گذشته تاکنون به دلیل خواص غذایی و دارویی آن در مراسم مذهبی، تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرام بخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژه ای داشته است.
ایران از قدیمیترین کشورهای تولیدکننده گلاب در جهان به شمار می رود، به طوری‌که سابقه آن به بیش از 2500 سال قبل برمیگردد. گلاب گیری به دو روش سنتی و صنعتی انجام میشود.
گلاب گیری سنتی
دستگاه گلاب گیری سنتی شامل قطعات دیگ، کالهک دیگ، نیچه، نیچه پارچ و دستگاه حرارتی است. ظرفیت آن حداکثر 30 کیلوگرم گل با مخلوط 45 لیتر آب میباشد. هر دستگاه در شبانه روز میتواند 4 تا 5 نوبت گلابگیری کند که در مجموع مقدار مصرف گل 120 تا150 گیلوگرم در شبانه روز خواهد بود. مدت زمان گلاب گیری در روش سنتی معموال 5 تا 7ساعت می باشد و از یک کیلوگرم گل محمدی حدود 2 کیلوگرم گلاب بدست میآید.
شکل 1– گلاب گیری سنتی
گلاب گیری صنعتی
با توجه به توسعه روزافزون سطح زیرکشت و مصرف فرآورده های گل محمدی، دستگاههای سنتی به تنهایی جواب گویی الزم را نداشته و نیاز به وجود دستگاههای صنعتی با ظرفیت بیشتر در کنار دستگاههای سنتی مشهود می باشد. قسمت های مختلف دستگاههای صنعتی علاوه بر دستگاههای گلاب گیری سنتی، شامل دستگاه سختی گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور،دستگاه بسته بندی و آزمایشگاه کنترل کیفی مواد است.
شکل 2– گلاب گیری صنعتی
روغن گل سرخ
روغن گل سرخ نیز به عنوان یکی از مهم ترین فرآورده‌های گل محمدی، از تقطیر گل در ظروف آلیاژی مس تحت کنترل دقیق حاصل میشود.
برای تهیه یک پارت (ظرف) روغن گل سرخ به حدودا 3000 گل نیاز است. روغن گل سرخ گل محمدی بسیار ارزشمند و به رنگ زرد کم رنگ میباشد.
از روغن گل سرخ معمولا برای ماساژ قسمت های مختلف بدن و کمپرس آب گرم و سرد استفاده میشود.
گل خشک شده گل محمدی
خشک شده گل محمدی و یا غنچه گل مصرف زیادی در بخش خوراکی و غذایی دارد. به طوری که همراه با چای و یا به عنوان تزیین‌گر سفره استفاده میشود.
گاه گل محمدی خشک شده را پودر می‌کنند و به عنوان چاشنی‌های غذایی مثلا همراه ماست استفاده می‌کنند.
سایر فرآورده های گل محمدی
محصولات مختلف دیگری شامل هیدروسول، مطلق، اتانولیک ، آب و کلروفرم از قسمت‌های مختلف گل سرخ مثل گل، گلبرگ و باسن (گلدان بذر) این گیاه استخراج میشود.
هیدروسول و مطلق در مقایسه با روغن گل رز، ارزان‌تر هستند. عصاره‌های اتانولی، آبی و کلروفرم نیز معمولا برای اهداف تحقیقاتی تهیه می‌شوند.