معرفی گل محمدی

گل محمدی  (rose damascene)

گل محمدی یکی از خوشبوترین انواع گل سرخ بوده و به آن گل سرخ عطری، گل محمدی و گل سوری هم می‏گویند.
با اینکه اسمش گل سرخ است ولی با گونه‏های مختلف و به رنگ های گوناگون سفید، زرد، صورتی تا سرخ آتشین دیده می‏شود، ولی هر قدر گلش سرخ‏تر باشد، خواص دارویی آن بیشتر است.
چیدن غنچه‏های گل محمدی باید وقتی که غنچه رسیده و در شرف باز شدن است، انجام گیرد. پس از چیدن، گلبرگ ها را سوا می­کنند و در سایه خشک کرده و بعد آن را در شیشه سر بسته نگهداری می­نمایند. گلبرگ های خشک شده گل محمدی، التیام دهنده زخم است. طبق مدارک موجود که از منابع اروپایی در دست است، نخستین ملتی که مبتکر گرفتن گلاب بوده و اصولا قرع و انبیق را اختراع کرد و عمل تقطیر مایعات و اسانس­کشی را معمول داشت، ملت ایران بوده است. حکمای قدیم یونان از صنعت گلاب­کشی و تقطیر مایعات اطلاعی نداشتند و تنها از عصاره مایع گلبرگ های گل سرخ و جوشانده آن در روغن استفاده می‏کردند. سهم اعظم علوم شیمیایی امروز وابسته به تقطیر است، به همین جهت ایرانیان سهم بزرگی در راه پیشرفت این علم دارند و «جابر بن حیان صوفی» را به حق پدر شیمی لقب داده‏اند.

کشت گل سرخ در چین به 7 هزار سال پیش بر می گردد. امروزه برآورد می گردد که در دنیا از 250 گونه مختلف گل سرخ، بیش از 3000 رقم (کولتیوار) وجود دارد. از این تعداد تنها 30 گونه معطر هستند و 3 گونه آن از نظر اقتصادی امکان گلاب­گیری دارند که مهم­ترین آن گونه گل محمدی است. منشا گل محمدی ایران است و گفته می­شود بعد از حمله اسکندر مقدونی این گیاه از ایران به مقدونیه و بلغارستان رفته و در آنجا کشت گردیده است. گل محمدی در ایران معمولاً در مناطق مرتفع و خشک کشت می گردد (ارتفاعات بین 2 تا 3 هزار متر از سطح دریا).

استان های اصفهان (کاشان)، کرمان، کرمانشاه، فارس و آذربایجان شرقی از تولیدکنندگان اصلی گل محمدی در کشور می­باشند. گل محمدی ایران به دلیل آب و هوای خشک و سرد مناطق مذکور معمولاً فاقد آفات بوده و در تولید آن از سموم و آفت کش استفاده نمی­شود و از این رو کیفیت بسیار خوبی دارد.

برای تولید اسانس گل محمدی و گلاب، لازم است چیدن گل از حدود ساعت شش صبح شروع و به محض آغاز گرم شدن هوا قبل از ساعت هشت پایان یابد؛ چرا که با گرم شدن هوا، گیاه (احتمالاً برای حفظ خود در مقابل گرما) اسانس های معطر خود را آزاد کرده و در هوا منتشر می­سازد. لذا گل های چیده شده در روز بازدهی اسانس پایین­تری دارند. گل های چیده شده باید بلافاصله به محل گلاب­گیری و یا دستگاه اسانس­گیری انتقال یابند چرا که با گذشت زمان فرآیند تخمیر در آن آغاز شده و این فرآیند موجب افزایش دما و تخریب بسیاری از ترکیبات لطیف این شاهکار طبیعت می گردد. تولید یک لیتر اسانس گل محمدی نیازمند استفاده از چهار تن گلبرگ است و به همین دلیل محصولی بسیار گران بهاست. برای تولید هر لیتر گلاب نیز معمولاً یک کیلوگرم گلبرگ استفاده می­شود.
گونه هایی از گل سرخ در ترکیه و مراکش نیز کشت می گردند ولی از نظر کیفی توان رقابت با گل محمدی ایران را ندارند. در عوض گل محمدی تولید بلغارستان که عمدتاً در دره کازانلیک (Kazanlik) و در ارتفاعات 300 تا 500 متری از سطح دریا انجام می شود بیشترین سهم بازار این فرآورده ارزشـمند را داراسـت. در جنوب فـرانسه نـیز نـوعی گـل سـرخ تـولـید مـی­شـود کـه نام علمی آن Rosa centifolia است و در منطقه گراس، پایتخت عطرسازی جهان، کشت می­گردد ولی به دلیل نازل بودن بازدهی اسانس، کشت آن تدریجاً از بین رفته است.

گل محمدی به دو دسته ی قدیمی و جدید تقسیم بندی می شود:

الف) گل محمدی قدیمی (بهاره)

این گروه از گل محمدی دارای گل­های صورتی رنگ نیمه پر پر می­باشند. این گروه در واقع بخش عمده­ای از مزارع گل محمدی جهان به خصوص در ایران را شامل می­شود و همان گل محمدی معروف است که توسط کشاورزان مورد کشت و کار قرار می­گیرد.

ب) گل محمدی جدید (پاییزه)

این دسته از گل محمدی به فرم درختچه­ای گسترده و به ارتفاعی در حدود ۵/۱ متر و عرض ۲/۱ متر رشد می­کنند. گل ها به رنگ قرمز- صورتی هستند که حالت خوشه­ای باز دارند. قطر گل ها در برخی موارد تا ۹ سانتی متر هم می رسد. این گروه بیشتر در مناطق با آفتاب زیاد و گرم رشد می­کنند .

زمان گل دهی این واریته ها بیشتر در اواخر تابستان و پاییز است بدین جهت گل محمدی پاییزه خوانده می­شوند.

نیازهای محیطی گل محمدی

•  آب

گل محمدی در شرایط کم آبی بسیار مقاوم است و آب دهی این گیاه (زمانی که غنچه دهی و گل دهی انجام می شود) بسیار مهم می باشد. آبیاری این گیاه به روش قطره­ای نسبت به آبیاری سطحی سبب ۶۲ درصد صرفه جویی در مصرف آب و ۶۵ درصد افزایش عملکرد می­شود.

• خاک

خاک مورد نیاز برای گل محمدی, خاک هایی با بافت متوسط و سنگین  هستند. معمولا در مناطق سنگلاخی و سنگ­ریزه دار کشت این محصول موفقیت آمیز است و این گیاه در ارتفاعات شمالی و شیب دار محصول بهتری ارائه می­دهد.

• دما

تفاوت دمای سه تا چهار درجه­ای در شب و روز برای گل دهی این گل لازم است. برای تولید اسانس بیشتر در کاشت گل محمدی درجه دمایی بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد، و برای غنچه دادن درجه حرارت بین ۵ تا ۱۵ درجه سانتی گراد لازم است. درجه حرارت های خیلی کم در شب باعث عدم گل دهی می­شود و درجه حرارتی بالای ۲۰ درجه سانتی گراد مسبب ترشح و تولید اسانس بیشتر می­گردد.

بوته هایی که در زمستان  بخاطر یخبندان صدمه ببیند در طول سال گل دهی خیلی کمی دارند. در مناطقی که زمستان های سرد دارد، برای نگهداری از گل محمدی باید هرس زودتر انجام شود.

• باد و رطوبت

وجود رطوبت نسبی ۷۰ درصد برای تشکیل اسانس مفید است. هم­چنین بارندگی به هنگام غنچه دادن سبب کم شدن گل و محتویات اسانس می­شود. دوره های آفتابی دراز مدت به زودتر به گل نشستن بوته کمک می کند اما همین دوره ها اگر گرم و خشک باشند سبب کاهش محتویات اسانس در گل محمدی می­شوند. بادهای بسیار شدید هم موجب صدمه های فیزیکی بسیاری به گل می­شوند.

• نور

سایه زیاد و تابش نور مستقیم خورشید بر روی میزان گل­دهی و محتویات اسانس تاثیرات مخرب دارد. اگر گیاه در زیر تابش مستقیم نور خورشید قرار بگیرد وجود سایه برایش لازم است.

• کود

برای فهمیدن نیازهای غذایی گل محمدی در بلند مدت می توان از روش آنالیز برگ آن استفاده کرد. در مرحله نمو جوانه و گل­دهی، گیاه به عناصری مانند پتاسیم، فسفر و نیترات نیاز پیدا می­کند. بنابراین در هر هکتار ۶۴ کیلوگرم کود ازت, ۸/۷ کیلوگرم فسفر و ۳۶ کیلوگرم پتاسیم با توجه به املاح موجود در خاک مورد نیاز است.

• ارتفاع

به طور کلی گل محمدی بر روی مناطق شیب دار و مرتفع کیفیت بهتری دارد و کشت آن در منطقه های گرمسیر بر روی ارتفاعات بالاتر موفقیت آمیزتر بوده است. کاشت گل محمدی در ارتفاع ۱۶۰۰ تا ۲۳۰۰ متری کیفیت مطلوبی را سبب می­شود. به طور کلی در مناطقی که به صورت انبوه این گیاه کشت می شود، ارتفاعات ۱۹۰۰متری و بیشتر از آن است. چون گل دهی و محتویات اسانس در این ارتفاعات از کیفیت بهتری برخوردار می­شوند.

• هرس کردن

گل محمدی به خودی خود نیازی به هرس ندارد اما این کار به منظور حذف شاخه های آفت زده و کوتاهی شاخه برای راحتی چیدن گل صورت می­گیرد. در اولین هرس، فرم دهی درختچه و تحریک شاخه زایی اتفاق می­افتد و هرس بعدی به منظور جداسازی شاخه های مرده و آفت زده از روی گیاه می­باشد.

• آفت‌ها

جوانه خوار سبز، سوسک سر شاخه خوار، شته ها و تریپس ها از جمله آفات گل محمدی و دیگر رزها هستند. خسارات وارده از این آفات شدید بوده و گیاهان آفت زده نیاز به سم پاشی دارند. برای مهار کردن آفات و ازدیاد گل دهی می توان مراقبت هایی چون: هرس، دفع علفات هرز،کود دادن، آبیاری منظم و حذف پاجوش ها را انجام داد.

ترکیبات گل محمدی

گل محمدی دارای ترکیباتی نظیر اسیدهای کربوکسیلیک، لینالول (Linalool)، یوگنول (Eugenol)، سیترونلول (Citronellol)، فارنسول (Farnesol)، نرول (Nerol)، ترپن ها (Terpens)، میرسن (Myrcene)، کرستین (Quercetin)، کامفرول (Kaempferol) و ویتامین C است.

در عصاره روغنی این گیاه %35-16 سیترونلول، %30-8 گرانیول (Geraniol)، %10-4 نرول، %16-4 نونادکان (Nonadecane)، %8-3 هنیکوزان (Heneicosane) و %3-1 لینالول وجود دارد. هم­چنین ترکیباتی نظیر ایزوکرسیترین (Isoquercitrin)، آفزلین (Afzelin)، کرستین جنتابیوزید (Quercetin gentabiosid) و Cyanidin-3-O-beta-glucoside در غنچه گل محمدی شناسایی شده­اند.