طریقه کاشت زعفران:
تهیه زمین
تهیه زمین به منظور کاشت زعفران توجه و دقت خاصی لازم دارد. ابتدا در فرصتهای مناسب در پاییز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق میزنند ( درصورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد میتوان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد ).
در تهیه زمین به طریق سنتی در اوایل بهار پس از قطع بارانهای بهاره زمین را با گاوآهن ایرانی شخم می زنند بعد از ۱۵-۱۰ روز مجدداً به شخم زمین اقدام میکنند و اگر زمین دارای کلوخ باشد گاوآهن را بازکرده و کلوخ ها را با استفاده از ماله خرد میکنند. بعد از دو یا سه هفته مجدداً زمین را دو بار در جهات عمود بر هم شخم میزنند. قبل از شخم سوم برای هر ۱۰۰ متر مربع زمین ۱۰-۵ بار کود حیوانی پوسیده پخش مینمایند. کشاورزان بخوبی دریافته اند که شخم های مکرر صرف نظر از تهیه بستر مناسب کشت، زمین را تا حدودی از وجود علفهای هرز پاک میسازد.
در این طریق زمین کرت بندی شده و طول و عرض کرت ها را نسبت به شیب زمین و قدرت آب تعیین می کنند معمولاً طول و عرض کرت ها در حد بین ۱۰×۴ تا ۱۰۰×۱۰ متر می باشد.
در زراعت مکانیزه زعفران، زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم عمیق میزنند. در بهار پس از قطع بارانهای بهاری، خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک میکنند. در مرداد یا شهریور پس از پخش 80 – 40 تن کود حیوانی و 200-250 کیلوگرم فسفات آمونیوم، زمین را به صورت فارو درمی‌آورند و برای کشت آماده میکنند.
خاک مناسب پرورش زعفران
از آنجایی که پیاز زعفران مدت نسبتا زیادی (7 – 5 سال) در زمین می‌ماند. خاک زمین باید سبک یا ترکیبی از شن و رس باشد که پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تامین مواد غذایی، در مقابل شرایط خاص منطقه‌ای نیز مقاومت نماید. بنابراین جهت رشد و نمو مناسب گیاه و تولید محصول مرغوب و مطلوب، زمینهای حاصلخیز و زهکشی شده بدون درخت با خاک (لومی، لیمونی، رسی و شنی) و آهک‌دار که PH آن بین 8 – 7 باشد بر زمینهای شور، فقیر و مرطوب اسیدی برتری دارند. زعفران در زمینهایی که دارای قلوه سنگ یا علفهای هرز یا مواد آلی پوسیده نشده باشد محصول خوبی نمی‌دهد.
آب و هوای مناسب برای کشت زعفران
زعفران گیاهی است نیمه گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک به خوبی می روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد است ولیکن چون دوران رشد آن مصادف با پائیز و زمستان و اوایل بهار است طبعاً در این ایام به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد. در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.
زمین های آفتابگیر و بدون درخت که ضمناً در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است.
با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قاین در زیر سایه بوته های زرشک و درختان بادام که در تابستان کمتر آبیاری می شوند کاشته می شود. حداکثر دمای مناسب برای این گیاه بین ۴۰-۳۵ درجه سانتی گراد است و در ارتفاع بین ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دریا عملکرد خوبی را شان داده است.
انتخاب پیاز و زمان کشت زعفران
احداث مزارع جدید زعفران فقط به وسیله پیاز آن مقدور و معمول است. بنابراین تهیه و انتخاب پیاز مرغوب جهت کاشت در ایجاد و گسترش کشت، اهمیت بسیاری دارد. پیاز زعفران را میتوان از خاک درآورد و به انبار یا مزرعهی دیگری منتقل نمود، با توجه به دوده خواب یا استراحت پیاز که از اواخر اردیبهشت ماه تا اواخر مرداد ادامه دارد؛ میتوان در این فاصله نسبت به بیرون آوردن پیاز اقدام کرد. بهتر است پیازها پس از بیرون آوردن از زمین کاشته شوند تا پیازها ضمن ادامه استراحت در زمین جدید مستقر شوند. باید از بیرون آوردن پیازها در اواخر مرداد به بعد خودداری کرد چون در این موقع بعضی از پیازها ممکن است برای ریشه دادن و جوانه زدن آماده باشند.
هر قدر فاصله بیرون آوردن پیازها تا کاشت کمتر باشد بهتر است. پیاز زعفران را برای مدت چند ماه در محل سرد و خشک با ارتفاع 30 – 20 سانتیمتر میتوان به صورت پخش شده نگهداری نمود ولی این امر باعث عدم توسعه فیزیولوژیکی گلها شده و باردهی سال اول کشت را شدیدا کاهش میدهد. پیاز زعفران را از موقع خزان بوته میتوان کشت نمود ولی بهتر است از کاشت پیاز در اواخر تیر و اوایل مرداد خودداری شود زیرا در این موقع هوا و زمین بسیار گرم است و بیم آن می‌رود که رطوبت پیاز موقع جابجای از بین رفته و به آن صدمه وارد شود. بر اساس تحقیقات انجام شده توسط مرکز پژوهشهای صنعتی خراسان بهترین زمان کشت خرداد ماه میباشد.
عملیات کاشت پیاز زعفران
برای کاشتن پیاز زعفران ابتدا چاله‌های یک ردیف را با بیل درمی‌آورند و درون هر چاله بین 3 تا 15 پیاز قرار میدهند. عمق کاشت پیاز را باید 20 – 15 سانتیمتر در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرند. پیازها در عمق 20 سانتیمتری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنشهای محیطی و در تابستان از گرما زدگی مصون می‌مانند. برای کاشت زعفران 5 – 4 نفر شرکت میکنند به این ترتیب که یک نفر با بیل چاله‌ها را درمی‌آورند دو نفر پیازهای قابل کشت را به صورت دسته‌های 3 تا 5 یا 15 تایی انتخاب میکنند.
نفر چهارم پیازها را در داخل چاله‌ها قرار میدهد و بقیه نفرات کار خود را ادامه میدهند تا تمام زمین کاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده با بیل یا ماله، صاف و فشرده می‌سازند تا پیازها به خاک بچسبند. زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پاییزه رها میشود. قبل از آبیاری حدود 20 – 10 تن کود حیوانی کاملا پوسیده را با بیل در سطح زمین پخش مینمایند. پس از انجام عمل کاشت روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی به نظر میرسد.
در اسپانیا کاشت زعفران به صورت دیم صورت میگیرد. پیازهای زعفران به جای کپه کاری در داخل ردیف ۴ به فاصله ۵ تا ۸ سانتیمتر از همدیگر کاشته میشوند و ردیف های کاشت از یکدیگر 30 تا 35 سانتیمتر فاصله دارند.
آبیاری
حدود 15 تا 10 روز بعد از کاشت اقدام به آبیاری مزرعه مینمایند ( در نقاط مختلف خراسان بسته به وضعیت آب و هوایی منطقه از اواسط مهر ماه تا دهه اول آبان آبیاری زعفران شروع میشود ). با توجه به این که گل کردن زعفران تا حدودی تابع آب اولیه میباشد، برای اینکه برداشت زعفران با مشکل مواجه نشود آب اول را در بین قطعات با فاصله چند روز تقسیم میکنند تا بدین وسیله دوران اوج گلدهی قطعات با یکدیگر همزمان نباشد. آب اول زعفران خیلی مهم است و تمام نقاط زمین باید بطور کافی و یکنواخت آب بخورد تا گلهای یک قطعه با هم و هم زمان بیرون آیند.
بعد از گاورو شدن مزرعه برای سله شکنی از کج بیل و چهار شاخ فلزی یا گاو آهن ایرانی با عمق کم استفاده میشود؛ متعاقب آن زمین را ماله می‌کشند. سله شکستن زمین باعث میشود که جوانه‌های گل با سهولت بیشتری از خاک بیرون آمده و رشد قوی و مطلوبی داشته باشند.
آب اول زعفران خیلی مهم است و تمام نقاط زمین باید بطور کافی و یکنواخت آب بخورد تا گلهای یک قطعه با هم و همزمان بیرون آیند. پس از آبیاری اول به فاصله 20 – 15 روز بعد از آن اولین گلهای زعفران ظاهر میشوند. بدیهی است که مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نمی‌دهد. از اوایل فروردین تا زمانی‌که رنگ برگها به زردی مایل شود هر 12- 6 روز یکبار آبیاری انجام میشود. بعد از وجین باید یک نوبت آبیاری به تاخیر بیفتد تا علفهای هرز از بین رفته و مجددا سبز نشوند. آبیاری آخر در درشت شدن پیاز نقش بسزایی دارد.
اسامی آبهای اول تا سوم و آب آخر زعفران به این شکل است:
- آب اول به نام بسار آب (یعنی آب بعد از شیار و شخم)
- آب دوم به نام زائیج آب (چون به تازگی برداشت گلهای زعفران به اتمام رسیده آن را با زن زائو یا زائیج مترادف میدانند)
- آب سوم به نام کوش آب موسوم است زیرا که این آب بعد از وجین و پخش کودهای شیمیائی به زمین داده شود.
باید توجه داشت که بعد از وجین لازم است آبیاری یک نوبت به تاخیر بیفتد تا علفهای هرز از بین رفته و مجدداً سبز نشوند.
- آب آخر که در درشت شدن پیاز موثر است به نام زرد آب یا مرگ آب معروف است.
سله شکنی
بعد از آبیاری اول به محض گاورو شدن زمین سطح مزرعه باید سله شکنی شود؛ به نحوی که پیازها صدمه نبینند. بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولتیواتر است. سله شکنی باعث میشود که گلها به آسانی از خاک بیرون آمده و کود حیوانی با خاک مخلوط گردد. در مواقعی که زارع نتوانسته باشد به زمین خود کود دهد، قبل از انجام آبیاری میتوان کود لازم را در سطح خاک پخش نموده و با شخم سطحی با خاک مخلوط نمود و بعد از این عمل که در واقع حکم سله شکنی را دارد جهت هموار نمودن زمین و چسباندن خاک به پیازها زمین را ماله می‌کشند.
وجین علفهای هرز
علفهای هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید سبب کاهش محصول میشود. علاوه بر این ممکن است در مراحل کاشت و برداشت زعفران مزاحمتهایی ایجاد و میزبان تعدادی از بیماریها و حشرات و بخصوص نماتد باشد. وجین مزرعه در هر موقع که علفهای هرز رشد کردند ضروری است. در مزارع زعفران اولین وجین بعد از آبیاری دوم انجام میشود و این وجین باعث از بین رفتن علفهای هرز مزرعه زعفران میگردد.
بطور معمول اولین وجین زعفران بعد از برداشت گلها و دومین آن در صورت لزوم به فاصله در حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام میشود. در مورد مبارزه شیمیایی با علفهای مزرعه باید توجه کرد که چون اثر این علفکشها بر روی گیاه آزمایش نشده لذا باید به هنگام رشد بوته‌های زعفران از مصرف علف‌کش‌های شیمیایی خودداری شود.
نوع و مقدار کشت پیاز زعفران
زعفران به وسیله غده ساقه که پیازهای توپر (بنه) میباشد ازدیاد میشود و اندازه آن از یک فندق تا یک گردو متفاوت است. پیازهای انتخابی باید درشت تر، سالم تر و بدون زخم و خراشیدگی و عاری از هر نوع بیماری باشند. پیازها بهتر است قبل از کاشت با سموم قارج کش از قبیل سرزان, تری تیزان و گرامنیون و غیره به نسبت ۵۰۰-۳۰۰ گرم سم برای یکصد کیلو پیاز (برای پیشگیری از بیماریهای قارچی) ضدعفونی شوند.
در موقع کاشت بهتر است پولک یا لایه خشک کف پیاز به همراه مقداری از سبوسته آزاد روی پیاز جدا شوند تا جذب آب به وسیله پیاز آسانتر و جوانه زدن آن سریعتر انجام شود. مقدار کاشت پیاز بسته به ریزی و درشتی از ۱۰-۳ تن در هکتار فرق میکند. فواصل کاشت معمولاً ۳۰-۲۵ سانتیمتر از هر طرف میباشد. تعداد پیاز انتخابی جهت کاشت در هر چاله ۳ پیاز با وزن متوسط ۶ گرم برای هر پیاز میباشد. در صورتی که پیازها ردیفی در فارو داشته باشند به صورت منفرد و به فاصله ۸-۶ سانتیمتر از یکدیگر به مقدار ۳ تن و در صورتی که کاشت به صورت سنتی انجام شده باشد ( در هر چاله ۵ عدد مصرف کنند) میزان کاشت پیاز به ۵ تن بالغ خواهد شد. گفتنی است که در تحقیقات انجام شده ( به منظور شناسایی اثر وزن پیاز در عملکرد محصول ) مشخص شد که وزن پیاز در عملکرد محصول به ویژه در سال اول تاثیر معنی داری داشته و بهترین پیازها, پیازهای با اندازه بیشتر از ۸ گرم بود.
کوددهی و تغذیه گیاهی زعفران
برای اینکه گیاهان به طور طبیعی رشد کنند و به زندگی خود ادامه دهند به مواد غذایی فراوان و کافی احتیاج دارند که البته زعفران نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست.
مواد غدایی مورد نیاز ضروری گیاهان عبارتند از:
الف- کربن (c), اکسیژن (o) و هیدروژن (H)
ب- نیتروژن (N ), فسفر (P), پتاس (K), گوگرد (S) و منیزیم (Mg)
ج- آهن (Fe), منگنز (Mm), روی (Zn), مس (Cu), بر (B), مولیبدن (Mo)
میدانیم سه ماده غذایی اول یعنی کربن, اکسیژن و هیدروژن از طریق هوا و آب تأمین میشود. کربن را هم گیاهان توسط برگ های خود به صورت اندیرید کربینک جذب مینمایند. بعداً در برگها به وسیله عمل فتوسنتز و تغییرات دیگری که انجام می شود کربن و اکسیژن و هیدروژن با هم ترکیب و مواد قندی – نشاسته- سلولزی- پروتئینی و سایر مواد آلی و مرکب را که برای رشد گیاه ضروری است تولید میکنند. این عناصر حیاتی ۸۰ تا ۹۰ درصد وزن خشک گیاه را تشکیل میدهند.
علاوه بر کربن، اکسیژن و هیدروژن مواد غذایی مهم دیگری که به وسیله ریشه جذب گیاه میشوند به سه گروه تقسیم می شوند:
- مواد غذایی ماژور که عبارتند از آزت (نیتروژن)، فسفر و پتاسیم
- گروه دوم موادی هستند که گیاهان به این مواد کمتر از دسته اول نیازمندند. گوگرد و کلسیم و منیزیم مثال هایی از این دسته هستند. البته چند مورد استثنائی نیز در این مورد وجود دارد. مثلاً گیاهان گل پروانهای و صلیبیان به همان اندازه که فسفر جذب میکنند به همان اندازه نیز به گوگرد احتیاج دارند.
- این دسته از عناصر غذایی به الیگوالمانها یا میکروالمانها معروفند و وجود این دسته از مواد برای رشد و نمو و ادامه زندگی گیاهان ضرورت کامل دارد. منتها گیاهان آنها را به مقدار خیلی خیلی کم جذب مینمایند.
- این دسته عناصری هستند که تاکنون دانشمندان ضرورت این عناصر را در رشد و نمو گیاهان به طور مشخص بیان نکرده اند. کبالت، سیلیسیم، ید، فلوئور و آلومینیوم مثال هایی از این دسته میباشند.
نقش عناصر گوناگون در رشد و تغذیه زعفران
ازت (نیتروژن)
ازت جزو ساختمان مولکولی کلروفیل گیاهان بوده و سازنده اسیدهای آمینه و آنزیمها در گیاه میباشد و در تنظیم وظایف سلولی و انجام تنفس گیاهی نقش عمدهای دارد. با وجود آنکه ۷۸ درصد حجم هوا را عنصر گازی ازت (نیتروژن) تشکیل میدهد اما اکثر گیاهان نمیتوانند به طور مستقیم از این منبع بزرگ نیتروژن استفاده نمایند. میزان ازت قابل جذب از طریق خاک نیز برای گیاهان محدود است لذا این ماده غذایی باید در زمان مناسب به خاک زعفرانکاری اضافه شود.
فسفر
فسفر برای کلیه اعمال حیاتی گیاه از جمله رشد و ازیاد ریشه ها (تقسیم سلولی گیاه) لازم و ضروری است. این عنصر درگیاه متحرک بوده و در ساختمان اسیدهای آمینه و تکمیل ذخایر بنههای زعفران دخالت دارد.
مقدار فسفر قابل جذب از طریق خاک برای گیاهان بسیار ناچیز بوده و اضافه نمودن کودهای فسفری به خاک (برای تامین قسمتی از غذای گیاه) ضروری بنظر میرسد.
پتاسیم (پتاس)
وجود این ماده برای تولید هیدراتهای کربن یا گلوسیدها و هم چنین جهت تجمع این مواد در بعضی اعضای ذخیرهای گیاه لازم میباشد؛ به همین جهت گیاهانی که مواد قندی یا نشاستهای تولید میکنند احتیاج بیشتری به کودهای پتاس دارند. علاوه بر این پتاسیم در افزایش مقاومت گیاهان در برابر بیماریها، سرمازدگی و سایر شرایط سخت محیطی موثر است. پتاس در زمین به طور طبیعی وجود دارد و مقدار آن در خاکهای مختلف متفاوت است. اگر بخواهیم مقدار پتاسی را که در خاک وجود دارد از روی خواص فیزیکی خاک تشخیص بدهیم تقریباً میتوان به طبقه بندی زیر را انجام داد که البته به هیچ وجه قطعی و مطلق نمیباشد:
الف- اراضی سنگین خیلی رسی غنی از پتاس
ب- خاک های رسی- رسی آهکی- رسی شنی دارای پتاس متوسط
ج- خاک های شنی- خاک های آهکی- خاک های توربی فقیر از پتاس
کمبود پتاس موجب کوتاه شدن بوته ها و کوچک ماندن بنه ها میشود و به صورت پیدایش رنگ زرد که به تدریج به قهوه یا تبدیل شده است مشخص میشود.
زمانی که از رشد بوته و میزان محصول و کیفیت آن کاسته شده باشد، علائم کمبود مواد مغذی در گیاه مشاهده میشود. بنابراین توصیه میشود که قبل از کشت یک گیاه به خصوص زعفران (که گیاهی چند ساله است) با تجزیه خاک و درک نیازهای غذایی زعفران، برنامه کودی و تغذیه گیاه را طوری برنامه ریزی نمود که به میزان کافی و در وقت مناسب کود به زمین برسد. چون برای کشاورزان امکان تجزیه خاک و اندامهای گیاهی وجود ندارد بنابراین در خصوص میزان کود مورد باید از دستورالعمل کلی موسسه خاک و آب استفاده کرد.
نحوه مصرف کودهای شیمیایی
کودهای نیتروژن دار در آب سریعاً حل میشوند. از این رو باید این کودها را در سطح خاک پخش نمود. به دلیل تجزیه سریع کودهای آمونیاکی بهتر است پس از پخش با دستگاه شخم یا با وسایل مشابه دیگر با خاک مخلوط شوند.
به علت اینکه کودهای فسفری و پتاس کمتر در خاک جابجا میشوند (و در مدت کوتاهی جذب کلوئیدهای رس و هوموس خاک میشوند)؛ این کودها را در عمق خاک (نزدیک ریشه) به خاک اضافه میکنند.
در صورت استفاده از کوده اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم بهتر است کل کود پتاس و فسفری قبل از کشت پیاز با شخم عمیق به زمین داده شود. کود اوره را نیز به دو یا سه قسمت تقسیم نموده و بهتر است که این کود قبل از آب اول به خاک زعفران اضافه شود.
در صورتی که قرار باشد از کود فسفات آمونیم، اوره و سولفات پتاسیم استفاده شود؛ بهتر است کل کود پتاسیمی زراعت زعفران را در موقع تهیه زمین با شخم عمیق به زمین داده شود.
میزان مصرف کودهای شیمیایی
میزان مصرف کود شیمیایی حدود۲۰۰ کیلوگرم کود فسفات آمونیم و ۱۰۰ کیلو گرم اوره در هکتار در سال اول میباشد که به زمین داده میشود. مصرف کود فسفردار در سالهای بعدی صورت نمیگیرد.
در سال دوم و سالهای بعد هر سال در اواسط مهرماه حدود ۱۵ تن کود حیوانی کاملاً پوسیده در زمین پخش میشود و حدود ۱۰۰ کیلوگرم نیز کود (در عمق) به زمین داده میشود. پس از اولین آبیاری بعد از ۴-۵ روز که زمین گاورو شد یک شخم سطحی به عمق ۵ تا ۱۰ سانتیمتر به منظور سله شکنی و نرم شدن خاک و هم چنین اختلاط کود با خاک انجام میگیرد که این عملیات موجبات تسریع در رشد و میزان گل دهی زعفران میشود.
کودهای آلی و اثرات آن در زراعت زعفران
کودهایی آلی به وسیله موجودات زنده تولید میشوند و انواع متخلفی دارند. انواع کودهای آلی عبارتند از:
- کود حیوانی شامل کود انواع چهارپایان و پرندگان
- کود سبز که از خاک کردن اندامهای گیاهی که بدین منظور در زمین کشت شدهاند حاصل میشود.
- کود زباله که از خاکروبه و زبالههای منازل یا از باقیمانده کشتارگاهها، کفاشیها، رستورانها و کارخانجات موادغذایی به دست میآید.
- کود تفاله که از باقیمانده چغندرقند کارخانجات قند و بقایای دانه های جو در کارخانجات ماءالشعیرسازی یا اضافات کارخانه های آبمیوهگیری و غیره بدست میآید
- کود کنجاله شامل باقیمانده دانه های روغنی در کارخانجات روغن کشی است.
- کود کمپوست که از تخمیر مواد آلی به ویژه مواد آلی گیاهی حاصل میشود.
حاصلخیزی خاک به ویژگی های کودهای گیاهی موجود در آن وابسته است که چند مورد مهم از این ویژگی ها در زیر بیان میشود:
– دارای موادغذایی ضروری و مورد نیازگیاهان باشد و به تدریج با تبدیل شدن به هوموس این عناصر را آزاد ساخته و در اختیار گیاهان قرار دهد.
– خواص فیزیکی خاک را اصلاح کند (برای مثال وضعیت خاک های رس سنگین و شنی کاملاً سبک با افزودن کودهای آلی بهبود مییابند).
– از میزان فرسایش خاک جلوگیری کند.
– مواد غذایی مورد نیاز گیاهان را جذب و نگهداری کند و مانع از شستوشوی آنها شود.
– غذای باکتریهای خاک را فراهم کند و در نتیجه باعث تقویت میکروبیولوژی خاک شود.
– برخی از اسیدهای آمینه تولید شده به وسیله این کودها باعث حل شدن و قابل جذب شدن برخی از مواد غذایی خاک شده و تسهیلات لازم را در جذب کلسیم، فسفر و پتاسیم فراهم می کنند.
– به خاک رنگ تیره ببخشد ( این رنگ در جذب نور خورشید موثر است و درجه حرارت لازم جهت جوانهزنی و رشد بوتهها را فراهم میکند).
در زراعت زعفران از کودهای حیوانی و زباله های مخصوص کارگاههای قالی باقی (اضافات پشم) و حتی کود مستراحی استفاده میشود. میزان مصرف کود حیوانی در خطه جنوب خراسان برای هر هکتار مزرعه زعفران ۸۰-۴۰ تن است. در سال اول کشت و هنگام تهیه زمین کود مذکور را همراه خاکستر و خاک کهنه یا خاک بکر تپه های کشت نشده در سطح زمین پخش میکنند. برخی از کشاورزان نیمی از کود حیوانی را قبل و نیم دیگر را در اواخر شهریور ماه قبل از آبیاری اول به زمین اضافه میکنند.
آفات، امراض و سرمازدگی گیاه زعفران
آفات
خوشبختانه تاکنون روی بوته زعفران آفات زیادی مشاهده نشده است فقط در روی پیاز زعفران کرمهای کوچکی به نام INGOILOL دیده شدهاند که این کرم ها محیط را جهت پذیرش بیماری های قارچی فراهم می سازند. برای مبارزه با این کرم ها می توان مزرعه را با محلول ۲ در هزار آلدرین یا گامگسان یا لیندین آبیاری نمود. هم چنین نماتدها نیز به پیاز زعفران خسارت میزنند. آفت مهم دیگر که در چند سال اخیر به علت وضعیت خشکسالی گسترش یافته، کنه پیاز زعفران است که برای مقابله ابتدا باید توجه داشت که اولاً کنه از مناطق آلوده پیاز به مناطق سالم منتقل نگردد؛ ثانیاً پیازها در هنگام کشت با مخلوط حشرهکش و قارچکش ضدعفونی شوند. ضمنا توصیه میشود که پیازها در عمق ۲۰ سانتیمتری کشت شوند.
حمله نماتدها بصورت دسته کرمهای ریز باعث انهدام و از بین رفتن پیاز زعفران میشود. برای مبارزه با نماته پیازهای زعفران را قبل از کشت به مدت ۴ ساعت در آب نیم گرم ۴۳ درجه قرار میدهند، سپس آنها را خشک نموده و به مدت ۴ ساعت در درجه حرارت ۲۵ درجه نگه میدارند تا زمینه رشد کرم نماتد از بین برود.
بیماری ها
مهمترین بیماری ای که متوجه زعفران میشود عبارتند از:
بیماری پوسیدگی پیاز زعفران که در اثر حمله قارچی به نام RHIZOCTONIA VIOLACEAE ایجاد میشود. این قارچ به صورت ساپروفیت با میسلیوم های آبی یا بنفش رنگ در سطح پیاز ظاهر گشته و بعداً به داخل الیاف و درون پیاز نفوذ مینماید. نفوذ این قارچ به دخل پیاز موجب برآمدگی هایی در سطح آن و پوسیدن و خشک شدن برگها میگردد. این قارچ به سیب زمینی و مارچوبه و چغندر قند نیز حمله میکند.
سرمازدگی
به وقوع پدیدهی ” افت ناگهانی دما خارج از زمان مورد انتظار (سرمای زودرس)”، سرمازدگی میگویند. در این حالت گیاه به علت درجه حرارت بسیار پایین تر از صفر خسارت میبیند. حداکثر سرمای قابل تحمل برای زعفران منفی 18 تا منفی 22 درجه سانتیگراد است (به جز گل آن).
همه ساله با شروع فصل برداشت گل زعفران، شاهد وقوع پدیده سرمازدگی در مزارع زعفران هستیم که خسارات زیادی را به کشاورز تحمیل میکند. این در حالی است که رشد اولیه بنه زعفران نیازمند دما و رطوبت است.
همچنین در اوایل پاییز با کاهش تدریجی دما، بنه زعفران از خواب ظاهری بیدار شده و علامت مشخص آن، فعال شدن جوانه های راسی بنه بوده که در این حالت بنه زعفران با دریافت رطوبت، ریشه زده و جوانه راسی آن به سمت بالا حرکت میکند که اصولا این جوانه حاوی گل میباشد. حال اگر آغاز فرایند گلدهی با کاهش شدید دما همراه باشد، نتیجهی آن یخزدگی گل های زعفران بوده و در این حالت بسته به تعداد روزهای یخبندان، سرمازدگی موجب بروز خسارت میگردد.
سرمازدگی گل باعث لزج شدن گلبرگ و چسبیدن کلاله زعفران به گلبرگهای زعفران شده و این پدیده فرایند پاک کردن گل را با مشکل مواجه میسازد؛ از کیفیت کلاله به شدت میکاهد و گل را نیز غیرقابل استفاده میکند. سرمای زودرس همچنین باعث یخزدگی گل داخل جوانه شده و عملکرد مزرعه را به شدت کاهش میدهد.
شکل 1– ظاهر زعفران سرمازده